Opis
Głównym celem niniejszej publikacji jest odpowiedź – z perspektywy nauk ekonomiczno‑społecznych – na pytanie: dlaczego ludzie płacą podatki? i dostarczenie wiedzy, którą będzie można wykorzystać w tworzeniu polityki fiskalnej i organizacji działania aparatu skarbowego. W związku z faktem, że ustalenia w tym zakresie są na świecie zbierane w drodze obserwacji i badań prowadzonych od ponad wieku, pierwszym celem szczegółowym autorki było stworzenie teoretycznego metamodelu teorii zgodności podatkowej indywidualnego podatnika będącego osobą fizyczną.
W rozdziale pierwszym i drugim przedstawiono zatem autorski metamodel o nazwie ekonomiczno‑społeczna teoria zgodności podatkowej (ESTZP), który jest fundamentem dla rozważań prowadzonych w całej książce. Drugim celem szczegółowym przeprowadzonego projektu badawczego, którego wyniki referuje niniejsza pozycja, było rozwinięcie ustaleń teorii zgodności podatkowej, co zostało uczynione, a wyniki przedstawiono w trzecim rozdziale. Trzeci cel stanowiło przetestowanie użyteczności badawczej teoretycznego metamodelu do badania wybranego społeczeństwa, co uczyniono i dzięki czemu autorka opracowała szczegółowy opis społeczeństwa polskiego w zakresie fundamentalnych zmiennych metamodelu. Ekonomiczno‑społeczna teoria zgodności podatkowej jest interdyscyplinarna w obszarze dziedziny nauk społecznych, łącząc ekonomię, ekonomię behawioralną, socjologię ekonomiczną i socjologię organizacji. Autorka wpisuje ją w zakres finansów behawioralnych, które są częścią nauk o finansach i częścią ekonomii behawioralnej.
Projekt badawczy, którego efektem jest ta oto książka, trwał od września 2022 r. do grudnia 2023 r. i w zakresie metodologii obejmował, po pierwsze, systematyczny przegląd i analizę literatury oraz, po drugie, sześć ilościowych pierwotnych reprezentatywnych badań społecznych, w których udział wzięło łącznie 6019 osób. Przeprowadzone własne badania społeczne pozwalają uogólniać wyniki na dorosłą populację społeczeństwa polskiego, dlatego w opisie wyników badań uprawnione i używane są sformułowania o odsetkach dorosłych Polaków (z określonym w części metodologicznej maksymalnym błędem statystycznym), a nie o odsetkach respondentów. Kierownikiem projektu badawczego była autorka niniejszej monografii – dr Katarzyna Agnieszka Obłąkowska, a badania zostały sfinansowane ze środków publicznych z budżetu Instytutu Finansów.
Spis treści
Wstęp 9
1. W poszukiwaniu metamodelu teorii zgodności podatkowej podatników indywidualnych osób fizycznych 14
1.1. Wiedza niezbędna dla rozwojowego państwa podatków 14
1.2. Autorski metamodel ekonomiczno‑społecznej teorii zgodności podatkowej (ESTZP) 22
1.3. Homo verus – model człowieka rzeczywistego 30
1.4. Podstawowe pojęcia ESTZP z zakresu finansów publicznych i prawa podatkowego 37
1.5. Katalog działań podatników 39
1.6. Założenia autorskiego projektu badawczego 44
1.6.1. Cele i problemy badawcze 44
1.6.2. Metodologia badania 45
1.6.3. Metamodel teorii zgodności podatkowej – problem badawczy I 48
1.6.4. Uwarunkowania działań i postaw w zakresie zgodności podatkowej – problem badawczy II 48
1.6.5. Uwarunkowania morale podatkowego – problem badawczy III 50
1.6.6. Funkcja wartości oszustwa podatkowego – problem badawczy IV 52
1.6.7. Opis społeczeństwa polskiego na gruncie ESTZP – problem badawczy V 52
2. Modele, paradygmaty i główne dotychczasowe ustalenia ekonomiczno‑społecznej teorii zgodności podatkowej 57
2.1. Model ekonomii głównego nurtu oraz paradygmat siły i egzekwowania 57
2.1.1. Nastawiony na uchylanie się od podatków homo oeconomicus 57
2.1.2. Siła i egzekwowanie jako czynniki wymuszające zgodność podatkową 59
2.1.3. Sankcje i ich ograniczenia 63
2.2. Model ekonomii behawioralnej oraz paradygmat błędów i perspektywy 70
2.2.1. Krytyka modelu homo oeconomicus na gruncie psychologii 70
2.2.2. Zgodność i niezgodność podatkowa na bazie błędów 72
2.2.3. Złożoność prawa 75
2.2.4. Teoria perspektywy 77
2.2.5. Dwusystemowy model umysłu ludzkiego i heurystyki 79
2.3. Model ekonomii behawioralnej oraz paradygmat mentalności i morale 83
2.3.1. Mentalność podatkowa jednostki 83
2.3.2. Postawy wobec zgodności podatkowej 86
2.3.3. Morale podatkowe 91
2.3.4. Moralny obowiązek płacenia sprawiedliwych podatków 98
2.4. Paradygmat zaufania w polu wspólnym modelu ekonomii behawioralnej i socjologii ekonomicznej 100
2.4.1. Zaufanie jako warunek działania człowieka 100
2.4.2. Zrozumieć zaufanie 102
2.4.3. Zaufanie jako postawa racjonalnego człowieka 109
2.4.4. Zaufanie do organizacji i wewnątrz organizacji 111
2.4.5. Zaufanie a zgodność podatkowa – model śliskiego zbocza 114
2.5. Model socjologii ekonomicznej i paradygmat różnic społecznych 116
2.5.1. Tendencje ogólnoludzkie i różnice pomiędzy społeczeństwami 116
2.5.2. Instytucje społeczne w obszarze badań nad zgodnością podatkową 118
2.5.3. Różnice pomiędzy społeczeństwami państw i innymi instytucjonalnymi czynnikami w kontekście morale podatkowego 120
2.5.4. Religia i religijność a zgodność podatkowa 123
2.5.5. Morale podatkowe a istotni inni i ogólnospołeczne wartości 124
2.5.6. Demografia i rozwój społeczno‑gospodarczy a morale podatkowe 127
2.6. Model socjologii organizacji oraz paradygmat sprawiedliwości i usług 128
2.6.1. Spostrzegana i obiektywna sprawiedliwość podatkowa 128
2.6.2. Pozioma i pionowa sprawiedliwość podatkowa 133
2.6.3. Sprawiedliwość w wymianie z rządem (wymienna) a zgodność podatkowa 136
2.6.4. Zachowania podatkowe ufundowane na zaangażowaniu obywatelskim 137
2.6.5. Rola rzetelnego prawa i aparatu skarbowego w zgodności podatkowej 139
2.6.6. Administracja skarbowa jako „nienatura” 141
3. Empiryczne rozwinięcie ekonomiczno‑społecznej teorii zgodności podatkowej 146
3.1. Działania oraz postawy zgodne i niezgodne podatkowo w Polsce – dowody z badań empirycznych 146
3.2. Uwarunkowania subiektywnej behawioralnej zgodności podatkowej 155
3.3. Uwarunkowania subiektywnej wiodącej postawy w zakresie zgodności podatkowej 179
3.4. Uwarunkowania morale podatkowego 205
3.5. Funkcja wartości oszustwa podatkowego 223
3.5.1. Wartość emocjonalna oszustwa podatkowego 223
3.5.2. Wycena wartości psychologicznej uchylania się od zapłaty podatku i przebieg funkcji wartości oszustwa podatkowego 226
3.5.3. Heurystyka małej złośliwości 231
4. Obraz społeczeństwa polskiego w metamodelu ekonomiczno‑społecznej teorii zgodności podatkowej 236
4.1. Podstawowe wskaźniki zgodności podatkowej w polskim społeczeństwie 236
4.2. Paradygmat siły i egzekwowania 237
4.3. Paradygmat błędów i perspektywy 240
4.3.1. Błędy i skomplikowanie prawa 240
4.3.2. Wartość psychologiczna i perspektywa 247
4.4. Paradygmat mentalności i morale 248
4.4.1. Mentalność podatkowa Polaków 248
4.4.2. Postawy motywacyjne Polaków i wskazania związane z piramidą responsywnej regulacji 255
4.4.3. Morale podatkowe Polaków 258
4.5. Paradygmat zaufania 265
4.5.1. Zaufanie Polaków do aparatu skarbowego i model śliskiego zbocza we współczesnej polskiej rzeczywistości 265
4.5.2. Wiarygodność administracji skarbowej w Polsce jako kluczowy fundament zaufania 274
4.6. Paradygmat różnic społecznych 299
4.7. Paradygmat sprawiedliwości i usług 306
4.7.1. Oceny i oczekiwania w zakresie sprawiedliwości podatkowej 306
4.7.2. Cechy aparatu podatkowego – uczciwość, przychylność podatnikom i działanie na rzecz dobra wspólnego 312
Podsumowanie 315
Bibliografia 319
Lista tabel 335
Lista rysunków 343
Lista wykresów 344
Lista wzorów 346
Indeks nazwisk 347
Indeks rzeczowy 349
Aneksy
Aneks 1. Badanie 1 – Kwestionariusz badawczy pt. Zaufanie do instytucji finansów publicznych i morale podatkowe 2022 355
Aneks 2. Badanie 2 – Kwestionariusz badawczy pt. Zaufanie ogólne do aparatu skarbowego i morale podatkowe jako część badania typu
omnibusowego pn. „Monitoring IF 11–12/2022 r.” 373
Aneks 3. Badanie 3 – Kwestionariusz badawczy pt. Zaufanie i morale podatkowe 2023 375
Aneks 4. Badanie 4 – Kwestionariusz badawczy pt. Wybrane wskaźniki oceny społecznej systemu skarbowego jako część badania typu omnibusowego pn. „Monitoring IF 5/2023 r.” 386
Aneks 5. Badanie 5 – Kwestionariusz badawczy pt. Zgodność podatkowa 389
Aneks 6. Badanie 6 – Kwestionariusz badawczy pt. Macierz sprawiedliwości systemu podatkowo‑składkowego jako część badania pn. „Preferencje w zakresie redystrybucji, wydatków budżetowych i systemu podatkowo‑składkowego” 399
Cytaty z recenzji
Autorka recenzowanego dzieła przedstawia nie tylko teoretyczne analizy, bazujące na studiach literatury przedmiotu, lecz także oryginalne, nowatorskie badania empiryczne, dotyczące charakteru i podłoża postaw podatników, zmian ich podatkowych zachowań, w tym mających nie tylko podstawy ekonomiczne, lecz także kulturowe, moralne i in. […] Dzieło to można uznać za ważny wkład naukowy.
prof. dr hab. Elżbieta Mączyńska,
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie,
honorowa prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego
Autorka stawia zasadnicze pytania o fundamentalnym znaczeniu teoretycznym i poznawczym. Odpowiedź na pytanie, „dlaczego ludzie płacą podatki” należy do najważniejszych problemów współczesności, przyszłości oraz bliższej i dalszej przeszłości. […] Szczególnym osiągnięciem Autorki jest model teoretyczny wypracowany pod autorską nazwą „ekonomiczno‑społeczna teoria zgodności podatkowej (ESTZP)”. Jest to w Jej założeniu teoria interdyscyplinarna, sformułowana na gruncie nauk społecznych. Teoria ta ma łączyć: ekonomię, ekonomię behawioralną, socjologię ekonomiczną i socjologię organizacji.
prof. dr hab. Witold Modzelewski,
Uniwersytet Warszawki,
prezes Instytutu Studiów Podatkowych Modzelewski i Wspólnicy Sp. z o.o.
Autorka prezentuje wyniki badań wskazujących, jak wielki jest zakres działań zgodnych i niezgodnych podatkowo wśród Polaków. Ciekawym zagadnieniem są m.in. stosunki emocjonalne wobec oszustwa podatkowego. […] Przedstawione przez dr Katarzynę Obłąkowską wyniki powinny zainteresować podatkowców z Ministerstwa Finansów, jak i wykładowców akademickich zajmujących się tematyką finansów publicznych, a także innych ekonomistów.
prof. dr hab. Jerzy Żyżyński,
Uniwersytet Warszawki,
były członek Rady Polityki Pieniężnej
Obłąkowska, K.A. (2024). Dlaczego ludzie płacą podatki? Zgodność podatkowa w ujęciu ekonomiczno‑społecznym. Warszawa: Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, https://doi.org/10.52335/9788365269485
Dr Katarzyna Agnieszka Obłąkowska
Doktor nauk społecznych w dyscyplinie nauki o polityce i administracji oraz socjolog. Ekspertka badań społecznych, polityki publicznej i ekonomii behawioralnej.
Absolwentka studiów doktoranckich w zakresie ekonomii w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie oraz studiów magisterskich w zakresie socjologii na Uniwersytecie Warszawskim. Ukończyła studia podyplomowe z administracji i finansów publicznych (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego), badań marketingowych (Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej), zarządzania marką (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie) oraz historii sztuki (Collegium Civitas).
Posiada wieloletnie doświadczenie badawcze, w tym w kierowaniu zespołami i grantami badawczymi m.in. Narodowego Centrum Nauki oraz Zespołu Analiz Behawioralnych i Badań Społecznych Instytutu Finansów przy Ministerstwie Finansów.
Autorka ponad trzydziestu publikacji naukowych, prawie trzydziestu raportów eksperckich oraz dwóch książek, tj. Polityka publiczna wobec zabytków nieruchomych w Polsce. Doświadczenia – Reguły – Model (Instytut Studiów Podatkowych, 2023) oraz Muzea zamkowe i pałacowe w Polsce w świetle pozytywnych efektów zewnętrznych ich działalności (Difin, 2021).
Występowała na prawie pięćdziesięciu konferencjach naukowych i gospodarczych.
Odznaczona odznaką honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.
Opinie
Na razie nie ma opinii o produkcie.