Społeczna Gospodarka Rynkowa

Opis

PRZEDMOWA

Książka, którą prezentujemy polskiemu Czytelnikowi, dotyczy problematyki społecznej gospodarki rynkowej i ukazuje się w ramach zainaugurowanej w roku 1999 serii wydawniczej „Ekonomia i świat współczesny”. Podejmowany jest w niej pewien zasadniczy problem, znany już od czasów antycznej Grecji i Rzymu tzn. pytanie, jak można pogodzić efektywność i sprawność gospodarowania z realizacją celów sprawiedliwości społecznej? Odpowiedź na to odwieczne pytanie musi być pierwszej dekadzie XXXI wieku poszukiwana w kontekście aktualnie istniejących warunków gospodarowania w Polsce i Europie. Rozwój gospodarczy i społeczny Polski zależy i zależeć będzie w przyszłości w jeszcze większym stopniu od postępów integracji europejskiej i od przystąpienia naszego kraju do Unii Europejskiej. Zaś według znanego powiedzenia Tadeusza Mazowieckiego – droga Polski do Europy prowadzi przez Niemcy. Polska pionier transformacji systemowej w Europie Środkowej i Wschodniej, Polska przestawiła w latach dziewięćdziesiątych XX w. swą gospodarkę w gospodarkę rynkową. W zakresie poprawy efektywności gospodarowania i długookresowego wzrostu gospodarka polska – w porównaniu z wieloma innymi krajami postsocjalistycznymi – osiągnęła sukces. W ostatnich kilku latach wraz ze spowolnieniem wzrostu gospodarczego zaczęły się jednak nasilać problemy społeczne. W parze z rosnącym bezrobociem idą coraz bardziej pogłębiające się różnice dochodowe i majątkowe pomiędzy poszczególnymi grupami społeczeństwa. Szczególnie dotkliwie odczuwane jest masowe bezrobocie wśród młodzieży, strukturalne bezrobocie w niektórych, słabiej rozwiniętych gospodarczo regionach oraz utajone bezrobocie w rolnictwie. Wraz z tym narasta poczucie niesprawiedliwości społecznej i nasilają się różnorodne konflikty, głównie o charakterze podziałowym. W poszukiwaniu koncepcji polityki gospodarczej, łączącej gospodarkę rynkową z realizacją postulatów sprawiedliwości społecznej, autorzy niniejszej książki znaleźli dla swoich przemyśleń punkt odniesienia w gospodarce naszego zachodniego sąsiada. Na terytorium Niemiec Zachodnich koncepcja taka jest realizowana w zasadzie z dużym powodzeniem – chociaż nie bez różnorodnych problemów w praktyce gospodarczej – od reformy gospodarczej i walutowej z 1948 r. aż do czasów obecnych. Na terenie zjednoczonych Niemiec jest ona od 1990 r. oficjalną koncepcyjną podstawą polityki gospodarczej. Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej wychodzi z założenia, iż możliwa jest synteza wolności działania prywatnych podmiotów gospodarczych na rynku i realizacji celów sprawiedliwości społecznej. Zakłada się, że powinno to zostać osiągnięte poprzez oddziaływanie dwóch głównych czynników: – porządku (ładu) konkurencyjnego, wymuszającego wysoką efektywność gospodarowania oraz przeciwdziałającego koncentracji władzy gospodarczej w nielicznych podmiotach gospodarczych; – wzrostu zatrudnienia oraz dochodów z pracy, a zatem tego, co Ludwig Erhard, jako jeden z duchowych ojców koncepcji społecznej gospodarki rynkowej, już w tytule swej znanej książki określił w sposób więcej niż atrakcyjny jako „dobrobyt dla wszystkich“. W prezentowanej książce podjęto próbę analizy możliwości zrealizowania koncepcji społecznej gospodarki rynkowej w Polsce. Z tym, że w rachubę nie wchodzi proste przeniesienie tej koncepcji na grunt polski. Z doświadczeń niemieckich możliwe jest przejęcie co najwyżej pewnych ogólnych pryncypiów społecznej gospodarki rynkowej. W stosunku do praktycznej polityki gospodarczej spełniają one funkcje swoistego „kompasu“, umożliwiającego jej ogólną orientację. Jednakże bez uwzględnienia konkretnych warunków gospodarowania w danym kraju wszelka, nawet teoretycznie najlepsza, koncepcja polityki gospodarczej nie może być skuteczna. Ekonomiści polscy są podwójnie zobowiązani do podejmowania poszukiwań konkretnej formy społecznej gospodarki rynkowej w Polsce. Po pierwsze, zobowiązuje ich do tego Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. W artykule 20. zawarty jest zapis, że „społeczna gospodarka rynkowa stanowi podstawę ustroju gospodarczego Polski”. Z drugiej zaś strony, zadanie takie wynika z obecnej gospodarczej i socjalnej sytuacji kraju, wskazującej jednoznacznie na to, jak trudno jest pogodzić prywatną własność środków produkcji i wolność gospodarowania na rynku z urzeczywistnianiem przez gospodarkę celów sprawiedliwości społecznej. Jednocześnie trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że społeczna gospodarka rynkowa nie jest na gruncie liberalnej myśli ekonomicznej jedyną możliwą koncepcją polityki gospodarczej. istotne znaczenie dla polityki gospodarczej, szczególnie w krajach anglosaskich, mają wywodzące się z „austryjackiej szkoły ekonomii” poglądy wybitnego liberalnego ekonomisty oraz filozofa – Friedricha Augusta von Hayeka. Ten laureat nagrody Nobla stał konsekwentnie na stanowisku, ż gospodarka rynkowa niejako z natury rzeczy służy społeczeństwu, i dlatego też nie wymaga przymiotnika „społeczna”. W konsekwencji tego stanowiska von Hayek różni się od niemieckich liberałów tym, że przyznaje państwu bardziej ograniczoną rolę w kształtowaniu przebiegu procesu gospodarowania. O ile Erhard, Eucken i Roepke podkreślali, że porządek gospodarczy musi być w wysokim stopniu stanowiony przez państwo, aby zagwarantować istnienie konkurencji, F. v. Hayek także i w tym przypadku liczy na „porządek spontaniczny” kształtujący się sam z siebie na rynku. W największym skrócie można stwierdzić, że koncepcja F. v. Hayeka daje się podsumować w haśle „wolna gospodarka rynkowa” jako inny wariant liberalnej polityki gospodarczej aniżeli „społeczna gospodarka rynkowa”. W prezentowanej książce koncentrujemy się wyłącznie na tej ostatniej koncepcji. Naszym zdaniem bowiem idee społecznej gospodarki rynkowej są stosunkowo skąpo prezentowane na polskim rynku wydawniczym, podczas gdy koncepcjom wywodzącym się ze szkoły F. v. Hayeka poświęcono liczne publikacje. Przedstawiona książka jest pokłosiem dotychczasowej, prawie już dwunastoletniej współpracy Zarządu Krajowego Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Warszawie z Fundacją Ludwiga Erharda w Bonn oraz Ogólnoeuropejskim Ośrodkiem Studiów w Vlotho. Od 1991 r. z inspiracji, niestety od kilku lat już nieżyjącego, Profesora Bronisława Miszewskiego odbywają się we Vlotho coroczne, dwutygodniowe seminaria dla polskich ekonomistów (głównie wykładowców ekonomii), podejmujące problematykę społecznej gospodarki rynkowej w Niemczech w ścisłym związku z tematyką integracji europejskiej. Swego rodzaju podsumowaniem dotychczasowej działalności w tej dziedzinie była wspólna polsko-niemiecka konferencja nt. „Społeczna gospodarka rynkowa w Polsce“, zorganizowana 7 marca 2002 r. w Warszawie przez Radę Naukową Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Autorami tej książki oraz tłumaczami tekstów niemieckich są głównie naukowcy, wielokrotnie uczestniczący w seminariach w Vlotho, lub przynajmniej ściśle związani z ideami społecznej gospodarki rynkowej. Idee te, jak i dzieła ich prekursorów – klasyków teorii społecznej gospodarki rynkowej: Euckena, Armacka, Roepke, są w Polsce stosunkowo mało znane. Stąd też przyjęta koncepcja struktury książki. Uznaliśmy, że punktem wyjścia powinny być teksty klasyków – prekursorów idei społecznej gospodarki rynkowej. Zostały one zaprezentowane w części I książki. Przekłady koronnych dla idei społecznej gospodarki rynkowej tekstów zostały poprzedzone wprowadzeniem, w którym wskazuje się na związki tych idei z współczesnością oraz na podstawowe przesłanki ich upowszechniania i wdrażania w praktyce. Na tym tle, w części II prezentowane są rozważania dotyczące możliwości i zasadności wdrażania idei społecznej gospodarki rynkowej na gruncie polskim. W części III natomiast zawarte są syntetyczne informacje i teksty dotyczące popularyzacji koncepcji społecznej gospodarki rynkowej. Książka ta nie powstałaby, gdyby nie pomoc dwu instytucji. Pierwsza z nich to Fundacja Ludwiga Erharda. Ze strony Fundacji, dzięki przychylności jej obecnego dyrektora, a wcześniej sekretarza Ludwiga Erharda – Horsta Friedricha Wuensche, uzyskaliśmy pomoc w organizowaniu i finansowaniu seminariów we Vlotho, a ponadto uzyskaliśmy prawa wydawnicze do przekładu i publikacji tekstów niemieckich. Drugą instytucją wspierającą finansowo wydanie tej książki jest Fundacja Współpracy Polsko – Niemieckiej. Przekazując książkę Czytelnikom wyrażamy nadzieję, że będzie ona użyteczna w toczących się w środowisku naukowców oraz na różnych szczeblach polityki gospodarczej pracach związanych z kształtowaniem ustroju społeczno-gospodarczego Polski.

Elżbieta Mączyńska
Piotr Pysz